Zazwyczaj nie mam problemu z oceną książki. Bardzo szybko ląduje w jednej z trzech podstawowych kategorii, w której to dopiero uzasadniam swój wybór. W uproszczeniu można przyjąć za etykiety owych podziałów, stopniując od oceny najniższej do najwyższej: „zła", „nijaka", „dobra". „Krew aniołów" fińskiej powieściopisarki Johanna'y Sinisalo nie chce się zmieścić w żadnej z nich. Być może dlatego, że nie jest to typowy przedstawiciel swojego gatunku (fantasy), a proza o poetyckim zacięciu i tematyce ekologicznej. A być może dlatego, że to po prostu pierwszy tekst o podobnej konstrukcji i fabule, jaki w życiu czytałam i nie mogę dodać doń, typowego dla siebie, „ale to już było".

Zanim zaczarował mnie opis „Krwi aniołów", urzekła mnie okładka. Obwoluta nie jest szczególnie skomplikowana, zdobiona czy wymyślna. Ot, białe litery i sześć sześcianów, ułożonych tak, by symbolizowały plastry miodu. Tło jest jednak co najmniej niepokojące. Od prawego dolnego rogu okładki do górnego lewego rogu zachodzi subtelna, przejściowa zmiana barw. Początek to jasny oranż, środek to intensywna czerwień, w najwyższym punkcie obwoluta ma barwę ciemnego bordo/brązu – zaschniętej krwi. Aż ciarki przechodzą.

Pięćdziesięcioletni Orvo od najmłodszych lat interesował się pszczołami. Podczas, gdy jego ojciec, Ari, był właścicielem ubojni, Orvo starał się żyć w zgodzie z naturą. Podobne zasady wpoił zresztą swojemu synowi, Eero, który zdecydował się nawet pójść w swoim umiłowaniu przyrody i zwierząt o krok dalej, za co zmuszony będzie zapłacić wysoką karę. Tymczasem Orvo odkrywa, że jego pasiekę dręczy tajemniczy problem – ule pustoszeją, pozostawiając po sobie martwą matkę. Czy to koszmar współczesności, czyli CCD? A może za znikanie pszczół odpowiada inna siła? Wkrótce Orvo odkrywa na strychu szopy coś, co na zawsze zmienia jego życie. Pytanie tylko, czy uwierzy.

„Krew aniołów" składa się z dwóch rodzajów rozdziałów. Jeden to pisany w pierwszej osobie liczby pojedynczej i czasie teraźniejszym dziennik Orva (za określeniem dziennika przemawiają tutaj nagłówki w formie liczenia kolejnych dni, ale nie jest to zupełnie trafne słowo opisujące), a drugi – wpisy ze strony internetowej Eera, opatrzone liczbą komentarzy i kilkoma wybranymi przekazanymi w pełni treści. Dojrzałość kontra młodość, stateczna rozwaga kontra ognisty bunt. Orvo opowiada o życiu, o codzienności, przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Z kolei Eero to zapalony wojownik o prawa zwierząt, chociaż on sam pewnie nie zgodziłby się z tym określeniem, dopełniając je i dokładnie tłumacząc.

O ile narracja Orva przypadła mi do gustu, głównie ze względu na pełną rozpiętość emocjonalną – od filozoficznej melancholii po dojmujące cierpienie – o tyle ta prowadzona przez Eera niekoniecznie. Od początku jest dla czytelnika jasne, że Sinsalo zdecydowała się przemycić na stronicach swojej powieści prawdy, które miałyby zachęcić do zmiany trybu życia na bliższy naturze – jeżeli nie wegetarianizm, to chociaż ograniczenie spożycia mięsa; rezygnacja, choćby częściowa, z ilości sprzętów elektronicznych itp. Gdy Orvo opowiada o pszczołach, ich znaczeniu i negatywnych ingerencjach człowieka w środowisko twórców miodu, to jest to subtelny kuksaniec lub wskazanie drogi palcem. Jednak, gdy do podobnych tematów zabiera się jego syn, to niełatwo odpędzić się od wrażenia próby brutalnej indoktrynacji. Ktoś mógłby powiedzieć, że przesadzam; albo, że silny charakter bohatera nie może być wadą. I miałby rację, co do tego drugiego. Ale pod wypowiedziami Eera znajdują się komentarze „użytkowników". Te wybrane do rozwinięcia są albo obelżywe i prostackie, a w dodatku niegramatyczne; albo atakujące; albo absolutnie pozbawione pomyślunku. Jakby „opozycja" nie mogła wdać się w kontrowersyjny dyskurs na poziomie. Pomijam już fakt, że nie mam pojęcia, co na podobnej stronie robiłby użytkownik nieumiejący się poprawnie posługiwać słownikiem. Dlaczego miałby czytać równie długie i skomplikowane wpisy? Jednym zdaniem, sądzę, że Sinsalo okazała się tutaj nazbyt stronnicza.

Wspomniałam, że „Krew aniołów" to powieść fantasy. Gdzież się ono skrywa? W zapisach mitologicznych dotyczących pszczół. Sinsalo wykorzystuje pszczołę jako wysłanniczkę pomiędzy światami. Niemniej fani kreowania nowych światów, oderwania od rzeczywistości i abstrakcyjnej kreacji będą tu bardzo zawiedzeni. Fantasy to tylko drobny element „Krwi aniołów", a i w tej formie pełni zupełnie odmienną funkcję, niż mogłoby się pierwotnie zdawać. To jedynie decyzyjny bodziec.

Poza wymiarem ekologicznym i fantastycznym „Krew aniołów" to także powieść o znamionach kryzysu egzystencjalnego. Postać Orva, która w tym zakresie zostaje najbardziej doświadczona, to nie człowieczek z papieru, a skomplikowana psychologicznie postać o wyraźnych cechach zindywidualizowania. Dodatkowo jego pierwszoosobowa narracja w czasie teraźniejszym doprowadza do bardzo silnej więzi na linii postać-czytelnik. Chwilami nie jest to łatwy związek.

Język powieści wije się sinusoidalnie, zmieniając rejestry i poziom przyswajalności. Część to niemal wypisy z kart encyklopedii czy raportów, które muszę przyznać, że bywały nudne (gdy powtarzały informacje, a to się zdarzało). Z pewnością mówić trzeba o multigatunkowości, czy jakimś rodzaju kolażu. Zwłaszcza, że obok wspomnianych tekstów o surowym, naukowym charakterze, znajdują się strumienie świadomości, cytaty poezji oraz bogata paleta oryginalnych metafor tuż obok wulgaryzmów czy potocyzmów.

Nie potrafię jednoznacznie ocenić „Krwi aniołów". Z pewnością jest to pozycja nietuzinkowa, oryginalna i wyróżniająca się na tle innych propozycji z gatunku fantasy, chociaż nie przywiązywałabym się szczególnie do tej kwalifikacji typologicznej. Jako powieść-kolaż w duchu literatury współczesnej czy zaangażowanego w ekologię postmodernizmu sprawdza się świetnie, ale niekoniecznie przekona do siebie fanów fantastyki w ujęciu literatury popularnej. Z pewnością tekst Sinsalo adresowany jest to czytelnika wymagającego, lubiącego zaskoczenia i oparcie fabularnych rozwiązań w rzeczywistości. W „Krwi aniołów" bowiem, wszelkie opisy chorób pszczół oraz zajmowania się nimi i odwołania mitologiczne, mają swoje podparcie w rzeczywistości.