Ryszard Ćwirlej w drugiej części cyklu o przygodach policjanta Antoniego Fischera, zatytułowanej “Tylko umarli wiedzą” z właściwym sobie mistrzostwem przenosi nas w lata trzydzieste XX wieku. W okres politycznych przepychanek, rodzącego się nazizmu, powojennego zagubienia zwykłych ludzi, których polityka i traktat wersalski przedzieliły granicami, podczas gdy historia i wspólne przeżycia uczyniły przyjaciółmi. W takiej oto scenerii znów trafiamy do Poznania, by ponownie spotkać się z Antonim Fischerem.
Tym razem jednak to nie Poznań jest głównym miejscem akcji, zaś sam Fischer wraz z rodziną wyrusza do Schneidemuhl (dzisiejszej Piły). Pozornie na urlop, w rzeczywistości - z ważną misją rangi państwowej. A że kiedyś uratował niejakiego Adolfa Hitlera, aspirującego do roli kanclerza, to i szanse na sukces ma duże. I trafia w sam środek serii morderstw działaczy komunistycznych. A to wszystko tuż przed przybyciem owego Hitlera do Schneidemuhl na wiec. Pozornie prosta sprawa zaczyna się komplikować, gdy do akcji wkracza pewnien młody, zakochany i przede wszystkim ambitny policjant. Ale więcej spoilerować nie będę.
Ryszard Ćwirlej, co dla niego charakterystyczne, bez najmniejszego problemu wchodzi w atmosferę tamtych czasów. Jego opisy radykalizującego się społeczeństwa, coraz liczniejszych antagonizmów polsko - niemieckich i niemiecko - żydowskich przywołują w wyobraźni wiece jakie możemy oglądać w filmach dokumentalnych z tamtych czasów. Na tym tle widać dramaty zwykłych ludzi, którzy nie do końca zgadzając się z polityką Hitlera, próbują ratować swe relacje z Żydami i Polakami, wiedząc, iż jeśli naziści dojdą do władzy świat z pewnością się zmieni, chociaż nie do końca są przekonani czy na lepsze.
Autor jak zwykle wprowadza mnóstwo postaci, co wymaga sporej dyscypliny przy czytaniu, lecz bez których całą historia nie byłaby ani tak fascynująca, ani pełna. Ćwirlej kluczy, podrzuca fałszywe tropy, by w charakterystyczny dla siebie sposób zamknąć opowieść w zaskakujący sposób.
“Tylko umarli wiedzą” czyta się fenomenalnie. Książka napisana piękną polszczyzną, bez gwary, z charakterystyczną dla okresu międzywojennego elegancją. I chociaż książka stanowi zamkniętą całość, to już nie mogę doczekać się kolejnej, trzeciej części cyklu o przygodach Antoniego Fischera. A książkę oceniam na w pełni zasłużone 6.